Maar hoe dan?
‘Gezondheid is toch niet het belangrijkste? We hebben wel andere problemen om mee te dealen, Chantal.’ Dit is iets wat ik vaak te horen krijg wanneer ik het belang van gezondheid benadruk.
We leven in een tijd van polycrisis. Klimaatverandering, oorlogen, toenemende gezondheidsverschillen, mentale gezondheidsproblemen, ecologische vernietiging en sociale ongelijkheid versterken elkaar en laten een diepgeworteld patroon zien. Maar als we uitzoomen, zien we dat al deze crises hun oorsprong hebben in iets fundamenteels: we zijn als mens ontworteld en ontzield. We zijn de verbinding kwijtgeraakt – met onszelf, met elkaar en met de natuur. Dit heeft niet alleen invloed op onze fysieke, mentale, sociale en spirituele gezondheid, maar maakt indirect ook onze planeet ziek.
De kern van de polycrisis is dus een verbindingscrisis. Niet verbonden zijn met jezelf, de ander en de aarde leidt tot disbalans en ziekte. Werkelijke transformatie begint met het herstellen van die relatie: een verschuiving van buiten naar binnen en weer naar buiten, van hoofd naar hart en ziel, van fragmentatie naar integratie, van winst naar welzijn, van controle naar vertrouwen.
Gezonde mensen, gezonde planeet
Wat heeft dit met gezondheid te maken? Alles. Gezonde mensen kunnen constructief bijdragen aan een gezonde planeet en een gezonde planeet draagt bij aan gezonde mensen. Health for and in all policies/goals. Maar als we écht iets willen veranderen, moeten we verder kijken dan symptoombestrijding. We moeten dweilen én poetsen – maar wel met de kraan dicht!
Dat begint met het herstellen van de verbinding: met wie we van nature zijn en met de natuur om ons heen. Laten we Onze Natuur Centraal stellen, zowel letterlijk als figuurlijk. De natuur heeft een bewezen gezondheidsbevorderende werking, maar wordt nog onvoldoende ingezet om bijvoorbeeld de wachtlijsten in de zorgsector te verkorten of om te voorkomen dat mensen überhaupt zorg nodig hebben. Vanuit het concept van planetaire gezondheid wordt de samenhang tussen ecologische en menselijke gezondheid steeds duidelijker, en dit vraagt om een systeemverandering waarin gezondheid niet alleen als individuele, maar ook als collectieve en planetaire verantwoordelijkheid wordt gezien.
Terug naar de kern: worden wie je bent
Laten we beginnen bij het begin, bij onze geboorte. ‘Dat je mag worden wie je bent,’ stond er op het geboortekaartje van onze jongste zoon. Misschien voorvoelde ik toen al het belang ervan, want pas de laatste jaren ben ik zelf aan het ontdekken wat dit echt betekent. De respons op het grote dan wel kleine trauma dat we allemaal oplopen, of intergenerationeel meekrijgen, varieert van vluchten, vechten, bevriezen tot aanpassen. Deze reacties houden ons weg bij wie we in de kern zijn en kunnen leiden tot disbalans, ziekte en verslaving. Nog erger: ze voeden narcistisch gedrag bij leiders van nu (bron: Gabor Maté).
Het frustrerende is dat de polycrises deze trauma’s verder versterken, waardoor steeds meer mensen fysieke, mentale, sociale en spirituele problemen krijgen. Zo wordt het een self-fulfilling prophecy. Daarom is een brede kijk op gezondheid – fysiek, mentaal, sociaal en spiritueel – en een brede aanpak om die gezondheid te behouden en bevorderen urgenter dan ooit.
De vergeten factor: de relatie gezondheid en de ecologische omgeving
Gezondheid wordt beïnvloed door sociale determinanten zoals leefomstandigheden, werk en sociale steun. Dit is al lang bekend. Toch blijven de meeste gezondheidsbevorderende activiteiten gericht op individuele leefstijlverandering, zo blijkt ook uit recent onderzoek. Laat staan dat we onze aanpak verbreden naar nog een essentiële determinant: de ecologische omgeving, de natuur.
Hoewel het besef groeit dat de natuur helend werkt, wordt dit nog te weinig ingezet in de zorg. Initiatieven zoals Natuur op Recept en de Groene GGZ laten zien dat natuur een cruciale rol kan spelen in preventie en herstel. Ook op beleidsniveau worden stappen gezet: met de Omgevingswet wordt de verbinding tussen natuur en gezondheid steeds explicieter gelegd, en steeds meer zorgverleners, zoals huisartsen en psychologen, omarmen de waarde van natuur in hun praktijk. Toch is er nog veel te winnen in het verbinden van zorg en natuur, en daarin kunnen opinieleiders en beleidsmakers een belangrijke rol spelen. Dit onderstreept ook het belang van het beschermen en herstellen van onze ecologische omgeving. Een gezonde leefomgeving is geen luxe, maar een randvoorwaarde voor een gezonde samenleving.
Persoonlijke gezondheid is vaak een vergeten factor binnen duurzaamheidsdiscussies en de verbinding met de Sustainable Development Goals (SDG’s) wordt nauwelijks gelegd, terwijl deze juist cruciaal zijn voor een groene en gezonde toekomst. Persoonlijke en planetaire gezondheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Ter illustratie: Veel mensen ervaren mentale problemen en klimaatstress, waardoor het moeilijker wordt om duurzame keuzes te maken, simpelweg omdat ze al in een overlevingsmodus zitten. Omgekeerd kunnen hittestress en luchtvervuiling door klimaatverandering zorgen voor een toename van ademhalingsproblemen en hart- en vaatziekten, wat de druk op de zorg verder vergroot. Dit vraagt om een bredere en meer integrale kijk op gezondheid. We moeten af van het gefragmenteerde denken en erkennen dat de gezondheid van mens en planeet één geheel vormt. De transitie naar een gezondere wereld begint met deze bewustwording en een systeemverandering waarin gezondheid en duurzaamheid hand in hand gaan.
Van symptoombestrijding naar een structurele verandering
Om echte vooruitgang in gezondheid te boeken, is een vernieuwende aanpak nodig. Niet één die problemen als losse, geïsoleerde kwesties ziet, maar een die uitgaat van een dynamisch evenwicht en diepe verbondenheid met onszelf en onze omgeving. Dit vraagt om een fundamentele hervorming waarin gezondheid centraal staat – niet alleen als individuele verantwoordelijkheid, maar als een gedeelde maatschappelijke waarde: de gezondheid van mens én natuur.
Echte duurzame zorg draait niet alleen om minder plastic of CO₂, maar om minder zorg nodig hebben. De meest duurzame zorg is gezondheid zelf. Niet langer dweilen met de kraan open, maar een samenleving creëren die gezondheid koestert en in balans leeft met de planeet.
Twee cruciale stappen naar een gezonde toekomst
1. Brede kijk op en aanpak van gezondheid
Positieve Gezondheid als gemeenschappelijke taal
Gezondheid is meer dan een medische kwestie. Het gedachtegoed van Positieve Gezondheid biedt een holistische benadering en omvat zes dimensies:
✔ Lichaamsfuncties
✔ Mentaal welbevinden
✔ Zingeving
✔ Kwaliteit van leven
✔ Meedoen
✔ Dagelijks functioneren
Gezondheid als systeemverantwoordelijkheid
Helaas blijven de handelingsperspectieven in de gezondheidszorg sterk gericht op individuele leefstijlinterventies. Dit leidt tot victim blaming: mensen worden verantwoordelijk gehouden voor hun eigen ongezondheid, terwijl de omstandigheden waarin ze leven niet worden aangepakt. Gezondheid moet een systeemverantwoordelijkheid worden, waarin we niet alleen leefstijl beïnvloeden, maar ook de bredere maatschappelijke en ecologische context verbeteren.
2. Onze Natuur Centraal: Gezonde mensen, gezonde planeet
Onze natuur centraal stellen is niet vanzelfsprekend. We raken steeds verder verwijderd van onze natuurlijke staat, mede door de invloed van Big Food, Big Pharma, Big Tech en Big Finance. Voeding is grotendeels ultrabewerkt, medicatie wordt vaak als eerste oplossing gezien in plaats van preventie, en gezondheid wordt steeds meer een product in plaats van een natuurlijk proces. Daarnaast zorgen technologie en financiële structuren voor een leven dat steeds verder afdrijft van menselijke verbinding en natuurbeleving, met stress en mentale uitputting als gevolg.
Gelukkig groeien ook de initiatieven die natuur terugbrengen in het dagelijks leven, zoals groene schoolpleinen, Positief Gezonde ziekenhuistuinen en actieve mobiliteit-initiatieven die mensen stimuleren om meer te bewegen in de buitenlucht. Door zorg te dragen voor onze leefomgeving, bevorderen we niet alleen de gezondheid van de planeet, maar ook die van onszelf.
Verbinden, verdiepen en verbreden: naar een integrale aanpak
Om gezondheid echt te bevorderen, moeten we SDG3 verbinden met andere SDG’s en IDG’s en werken aan een geïntegreerde aanpak. Dit vraagt om een verschuiving van lineair denken en winstmaximalisatie naar wat werkelijk bijdraagt aan een gezonde samenleving en planeet. Van een individuele top-down benadering naar een collectieve aanpak waarin gezondheid een publieke waarde is
Gezondheid is onlosmakelijk verbonden met wie we van nature zijn en met de natuur om ons heen. We kunnen alleen gezond samenleven als we Onze Natuur Centraal stellen – zowel in onszelf als in de wereld om ons heen. Dit vraagt om zowel verdieping als verbreding:
✔ De verdieping: Wie ben je van nature en kun je je authentieke zelf zijn? Gezondheid betekent ook trouw blijven aan je eigen kernwaarden en leven en werken vanuit je natuurlijke kracht. Dit gedachtegoed vormt de basis van de Inner Development Goals (IDG’s), waarin persoonlijke groei en bewustwording worden gezien als fundament voor duurzame verandering.
✔ De verbreding: Wij zijn letterlijk onderdeel van de natuur. Wat de natuur schaadt, schaadt uiteindelijk ook ons. Door natuur actief in te zetten binnen de zorg én zorg te dragen voor onze leefomgeving, versterken we zowel onze eigen gezondheid als die van de planeet. Dit wederkerige proces weerspiegelt de kern van de Sustainable Development Goals (SDG’s), die streven naar een sociale, duurzame en rechtvaardige samenleving.
De cirkel rond: terug naar wat echt telt
Soms lijkt het alsof we alles willen oplossen met nóg meer regels, technologie en controle, nog meer structuurveranderingen. Maar misschien ligt de oplossing niet in iets nieuws bedenken, maar juist in iets ouds herontdekken: onze natuurlijke staat. Een staat waarin gezondheid geen individueel project is, maar een gedeeld fundament, waarin we niet langer dweilen met de kraan open, maar de bron aanpakken.
We kunnen de wereld niet redden door nog meer leefstijlinterventies (al kan het geen kwaad), maar door echt terug te keren naar wie we zijn en hoe we in verbinding staan met elkaar en onze natuurlijke omgeving. Door gezondheid niet te zien als een commercieel product, maar als een basisrecht. En door onze systemen niet in stand te houden omdat ‘het nu eenmaal zo werkt’, maar ze aan te passen aan wat mens en planeet écht nodig hebben.
De weg naar een gezonde samenleving begint bij het herstellen van de relatie met onszelf, elkaar en de aarde. Door deze verbindingen te versterken, bouwen we aan een gezondere en duurzamere wereld.
Hoe kijk jij hiernaar? Laat het me weten!
